ដោយៈ សហសេវិក
ភ្នំពេញៈ នៅទូទាំងពិភពលោក និងនៅប្រទេសកម្ពុជា យើងកំពុងឃើញភាពអាសន្នផ្នែកបរិស្ថានដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ដូចជាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ មិនអាចទាយទុកជាមុនបាន និងគ្រោះមហន្តរាយធម្មជាតិញឹកញាប់។
វិបត្តិភពបី – បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ ការបាត់បង់ជីវចម្រុះ និងការបំពុលបរិយាកាស រួមជាមួយនឹងទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេទៅនឹងសុខភាពសាធារណៈ តម្រូវការក្នុងការពង្រឹង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីដោះស្រាយព័ត៌មានមិនពិត នៅលើវេទិកាឌីជីថល រួមទាំងការគំរាមកំហែង ចំពោះមនុស្សក្នុងជំនាន់នេះ និងអនាគត។
បញ្ហាអាកាសធាតុនេះ ក៏ជាបញ្ហាប្រឈមផ្នែកសារព័ត៌មានផងដែរ។ ដូច្នេះហើយបានជារៀងរាល់ឆ្នាំ អង្គការយូណេស្កូកម្ពុជាបានរួមគ្នាប្រារព្ធទិវាអន្តរជាតិ ដែលមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ការយល់ដឹងអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ៖ ទឹក (២២ មីនា) ឃ្មុំ (២០ ឧសភា) ជីវៈចម្រុះ (២២ ឧសភា) បរិស្ថាន (៥ ខែមិថុនា) និងទុនបំរុងជីវមណ្ឌល (៣ វិច្ឆិកា) ដោយឆ្នាំនេះផ្តោតលើប្រធានបទ សេរីភាពសារព័ត៌មាន (៣ឧសភា)៖ សារព័ត៌មានសម្រាប់ភពផែនដី។
បឹងទន្លេសាប ជាបឹងទឹកសាបដ៏ធំបំផុតនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងសំបូរទៅដោយជីវចម្រុះ ដែលផ្តល់ជម្រកដល់ពពួកសត្វជាច្រើនប្រភេទ និងជាកន្លែងបង្កាត់ពូជ ដ៏ធំបំផុតសម្រាប់សត្វស្លាបជិត១៥០ ប្រភេទនៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន។
វាជាជលផលមួយ ក្នុងចំណោមជលផល ដែលមានផលិតភាពបំផុតរបស់ពិភពលោក ហើយដើរតួនាទីសំខាន់ ក្នុងជីវភាពរស់នៅ និងសន្តិសុខស្បៀង របស់ប្រជាជនជាង៤,៦លាននាក់ ដែលពឹងផ្អែកដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយោលលើបឹងទន្លេសាប។
ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីរបស់ទន្លេរ ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងប្រព័ន្ធទន្លេមេគង្គ តាមរយៈប្រព័ន្ធពិសេស និងស្មុគស្មាញ ដែលនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរលំហូរទឹកទន្លេតាមរដូវទៀងទាត់។ នៅរដូវវស្សា ផ្ទៃបឹងមានទំហំច្រើនជាងបួនបួនដង ហើយកម្រិតទឹកក្នុងបឹងកើនឡើងដល់ជិតដប់ដងក្នុងរដូវប្រាំង។
ដោយទទួលស្គាល់សារៈសំខាន់ផ្នែកវប្បធម៌ សង្គម បរិស្ថាន និងសេដ្ឋកិច្ចនៃកម្ពុជា បឹងទន្លេសាប និងតំបន់ជុំវិញនោះត្រូវបានចាត់តាំងជាតំបន់បម្រុង ជីវមណ្ឌលរបស់អង្គការយូណេស្កូ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ ហើយត្រូវបានចាត់ទុកជាតំបន់ បម្រុងជីវមណ្ឌលបឹងទន្លេសាប តាមរយៈព្រះរាជក្រឹត្យ ដែលបានចុះក្នុងឆ្នាំ ២០០១។
ដូច្នេះ បឹងទន្លេសាបដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ សម្រាប់សន្តិសុខស្បៀង និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បឹងទន្លេសាបកំពុងស្ថិតនៅក្រោមសម្ពាធកាន់តែខ្លាំងឡើង ពីកំណើនប្រជាជន ការនេសាទហួសកម្រិត ការអភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ការរិចរិលព្រៃឈើ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការផ្លាស់ប្តូរគម្របដី និងការបំពុល រួមទាំងការធ្វើកសិកម្ម និងឧស្សាហកម្ម។
ការព្យាករណ៍ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ សម្រាប់ឆ្នាំ២០៥០ បានបង្ហាញថា ក្នុងរដូវប្រាំងនៅកម្ពុជា សីតុណ្ហភាពអតិបរមានឹងកើនឡើងពី៣២°C ដល់ ៣៥°C ហើយរដូវប្រាំងនឹងកាន់តែស្ងួត ដែលនេះ អាចនាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់ទឹកនៅលើដីសើម។ អំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនាពេលអនាគត ក៏ព្យាករណ៍ពីការកើនឡើងនៃប្រេកង់ និងអាំងតង់ស៊ីតេ នៃព្យុះភ្លៀងខ្លាំងនៅបឹងទន្លេសាប។
ការព្យាករណ៍ទាំងនេះ នឹងធ្វើអោយប្រែប្រូលប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្ររបស់បឹងទន្លេសាប ដែលប៉ះពាល់ដល់សន្តិសុខទឹក និងផលិតភាពនេសាទ និងគំរាមកំហែងដល់សុចរិតភាព នៃប្រព័ន្ធដីសើមដ៏ធំ ទីជម្រក ជីវចម្រុះ ទេសភាព និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព នៅក្នុងប្រទេស។
តាមរយៈគម្រោង CAPFISH-Capture ដែលផ្តល់មូលនិធិដោយសហភាពអឺរ៉ុប អង្គការយូណេស្កូ បានសហការជាមួយក្រសួងបរិស្ថាន ដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ និងអ្នកពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីពង្រឹងការសម្របសម្រួលជុំវិញបញ្ហាបឹងទន្លេសាប។ តាមរយៈកិច្ចសហការនេះ យន្តការសម្របសម្រួលកម្រិតខ្ពស់ ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីផ្តល់នូវវេទិកាសម្របសម្រួលដ៏រឹងមាំ ដល់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីបង្កើនការគ្រប់គ្រងបឹង។
កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរួមគ្នានេះ ធានានូវការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយនិរន្តរភាពនៃធនធានរបស់បឹង ផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ទាំងដល់ជីវចម្រុះ និងជីវភាពរស់នៅ របស់សហគមន៍មូលដ្ឋានជុំវិញបឹង និងលើកកម្ពស់ភាពសុខដុមរមនារវាងមនុស្ស និងធម្មជាតិ។
លើសពីនេះ អង្គការយូណេស្កូកំពុងអនុវត្តន៍ គំនិតផ្តួចផ្តើមទឹកឆ្លងដែន ដើម្បីបង្កើនអភិបាលកិច្ច ការត្រួតពិនិត្យ និងការគ្រប់គ្រងទឹកឆ្លងដែននៅកម្ពុជា ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ Aquifer ដែលជាប្រព័ន្ធទឹកឆ្លងកាត់ព្រំដែនតភ្ជាប់ទន្លេសាប និងដីសណ្ដមេគង្គ ដែលជាប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីពីរ ដែលមានសារៈសំខាន់ សម្រាប់បរិស្ថានពិភពលោក និងសេដ្ឋកិច្ចសង្គម។
គំនិតផ្តួចផ្តើមទាំងនេះ មានគោលបំណងពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងចំណោមអ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ដើម្បីកែលម្អការប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងសេវានៃប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី និងពង្រឹងភាពធន់នៃធនធានទឹក ចំពោះការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
ការចិញ្ចឹមឃ្មុំជាជម្រើសមួយផ្សេងទៀត និងសម្រាប់ការអភិរក្សជីវចម្រុះ ឃ្មុំគឺជាភ្នាក់ងារផ្តល់លំអង ដ៏សំខាន់សម្រាប់មនុស្ស ដើម្បីធានាសន្តិសុខស្បៀង ដោយ៧៥% នៃដំណាំអាហាររបស់ពិភពលោក ពឹងផ្អែកលើការផ្តល់លំអង និងជាអាហារសុខភាព ការពាតបរិស្ថាន និងជីវចម្រុះ។
តាមរយៈការវាយតម្លៃរហ័ស របស់អង្គការយូណេស្កូ៖ ប្រព័ន្ធអេកូចិញ្ចឹមឃ្មុំ នៅតំបន់បម្រុងជីវមណ្ឌលបឹងទន្លេសាប បានរកឃើញថា ឃ្មុំពីរប្រភេទ ក្នុងចំណោមសត្វឃ្មុំនៅកម្ពុជា ទាំងបួនប្រភេទមានវត្តមាននៅក្នុងបឹងទន្លេសាវ៖ ឃ្មុំយក្សអាស៊ី និងឃ្មុំតឿក្រហម ។
ពពួកសត្វឃ្មុំដ៏សម្បូរបែប ដែលមានវត្តមាននៅបឹងទន្លេសាប ជួយអោយផ្កាជាបន្តបន្ទាប់ តិចឬច្រើនពេញមួយឆ្នាំ ហើយវាលភក់ល្បាប់ និងព្រៃលិចទឹកនៃផ្តល់លក្ខខណ្ឌ អំណោយផលដល់ការចិញ្ចឹមឃ្មុំ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព សម្រាប់សកម្មភាពទេសចរណ៍ និងការលើកស្ទូយជីវភាពរស់នៅ។
ក្រោមកម្មវិធី UNESCO x Guerlain Women for Bees ដែលផ្តោតលើការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដល់ស្ត្រី និងគម្រោងបឹងទន្លេសាបរបស់អង្គការយូណេស្កូ ក្នុងភាពជាដៃគូជាមួយ ក្រសួងបរិស្ថានកំពុងជំរុញការចិញ្ចឹមឃ្មុំ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងការអភិរក្សឃ្មុំដើមក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
តាមរយៈការផ្តល់វគ្គបណ្តុះបណ្តាលស្តីពី ការចិញ្ចឹមឃ្មុំ គម្រោងសាកល្បង របស់អង្គការយូណេស្កូ ផ្តល់ឲ្យសហគមន៍មូលដ្ឋាន ជាពិសេសស្ត្រី នូវជំនាញ និងចំណេះដឹងចាំបាច់ក្នុងការចិញ្ចឹមឃ្មុំ ទន្ទឹមនឹងការលើកកម្ពស់ការយល់ដឹង អំពីសារៈសំខាន់នៃការអភិរក្សឃ្មុំដើម និងការយល់ដឹងពីលម្អងផ្កាផងដែរ។
លើសពីនេះ ជាមួយនឹងការពិគ្រោះយោបល់ ជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធ ផែនទីបង្ហាញផ្លូវសម្រាប់ការចិញ្ចឹមឃ្មុំ ប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងការអភិរក្សឃ្មុំដើមនៅកម្ពុជា ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីជាប្រភពមូលដ្ឋានសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ និងបង្កើតផែនការជាតិ។
អង្គការយូណេស្កូ ក៏កំពុងធ្វើការជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីកំណត់ទីតាំងធម្មជាតិ សម្រាប់ការដាក់បញ្ចូល ក្នុងបញ្ជីរបស់អង្គការយូណេស្កូ រួមមាន បេតិកភណ្ឌពិភពលោក បម្រុងជីវមណ្ឌល និងឧទ្យានភូមិសាស្ត្រសកល ដើម្បីការពារ និងលើកកម្ពស់ធនធានធម្មជាតិដ៏សម្បូរបែបរបស់ប្រទេស។
មិនអាចធ្វើសកម្មភាព អាកាសធាតុអោយមានប្រសិទ្ធភាពទៅបានទេ បើមិនមានលទ្ធភាពទទួលបានព័ត៌មាន និងទិន្នន័យវិទ្យាសាស្ត្រដែលគួរឱ្យទុកចិត្ត ស្របពេលមានវិបត្តិសកល អ្នកសារព័ត៌មានផ្នែកបរិស្ថានបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការអប់រំសាធារណៈជន និងបង្រួបបង្រួម ដំណើរការបង្កើតគោលនយោបាយ សាធារណៈ តាមរយៈការជូនដំណឹងដល់សាធារណជន ជាពិសេសអ្នកដែលប្រឈមនឹងហានិភ័យ នៃប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
អ្នកយកព័ត៌មាន និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដែលគ្របដណ្តប់បញ្ហាបរិស្ថាន និងផលប៉ះពាល់របស់វា មិនត្រឹមតែលើកកម្ពស់ការយល់ដឹងក្នុងចំណោមអ្នក ដែលជឿថាមានវិបត្តិអាកាសធាតុ និងផលប៉ះពាល់មកលើពួកគេប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងចងក្រងឯកសារ និងប្រាប់ពីរឿងរ៉ាវរបស់សហគមន៍ ដែលនឹងរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ នៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកសារព័ត៌មានដែលផ្សព្វផ្សាយបញ្ហាបរិស្ថាន តែងតែជួបប្រទះការគំរាមកំហែង និងអំពើហិង្សា ដោយសារតែបញ្ហានេះមានភាពរសើប។ យោងតាមទិន្នន័យសកលចុងក្រោយរបស់អង្គការយូណេស្កូនៃសារព័ត៌មាន និងភពផែនដីស្ថិតក្នុងគ្រោះថ្នាក់៖ សុវត្ថិភាពអ្នកកាសែតផ្នែកបរិស្ថាន និន្នាការ បញ្ហាប្រឈម និងអនុសាសន៍ មានអ្នកសារព័ត៌មានយ៉ាងតិច៧៤៩ នាក់ត្រូវបានគេវាយប្រហារ ខណៈដែលពួកគេនិយាយអំពីបញ្ហាបរិស្ថាននៅក្នុងប្រទេសចំនួន៨៩ ចន្លោះឆ្នាំ២០០៩ និង២០២៣ ដែលជាការវាយប្រហារជាមធ្យម៥០ដងក្នុងមួយឆ្នាំ និងនៅគ្រប់តំបន់នៃពិភពលោក។
ការគំរាមកំហែងទាំងនេះ រួមមាន អំពើហិង្សាលើរាងកាយ ការឃ្លាំមើល សម្ពាធ ការបំភិតបំភ័យ និងការរឹតបន្តឹងការចូលប្រើប្រាស់ព័ត៌មាន។ មិនថាពួកគេកំពុងស៊ើបអង្កេត ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការបំពុល ឬការកាប់ឈើខុសច្បាប់នោះទេ ភាពរសើបនៃបញ្ហាទាំងនេះបន្ថែមបានបន្ថែមហានិភ័យ ដោយរារាំងពួកគេពីការទទួលបានជំនួយភ្លាមៗ ឬការការពារផ្លូវច្បាប់។
នៅកម្ពុជា អង្គការយូណេស្កូ ដោយមានការគាំទ្រពីប្រទេសស៊ុយអែត និងអូស្ត្រាលី កំពុងធ្វើការជាមួយអ្នកពាក់ព័ន្ធប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងអស់ ដើម្បីលើកកម្ពស់បរិយាកាស ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយប្រកបដោយសុវត្ថិភាព សេរី ពហុនិយម និងឯករាជ្យ ដែលអំណោយផលដល់សេរីភាព នៃការបញ្ចេញមតិនៅកម្ពុជា តាមរយៈការប្រជុំពិភាក្សា និងការកសាងសមត្ថភាព សម្រាប់អ្នកជំនាញផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងអ្នកសារព័ត៌មាន និងជំនួយបច្ចេកទេស សម្រាប់ការគាំទ្រផ្នែកច្បាប់ និងផ្តល់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋនូវជំនាញការគិត ចំណេះដឹងផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីយល់ដឹងនូវព័ត៌មានមិនពិត និងការនិយាយញុះញុង់។
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមរួមនេះ យើងត្រូវខិតខំប្រឹងប្រែងរួមគ្នា។ យើងសូមអញ្ជើញអ្នកសារព័ត៌មានទាំងអស់ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ចូលរួមជួយលើកកម្ពស់ការយល់ដឹង ជាសាធារណៈអំពីគ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃវិបត្តិបរិស្ថានពិភពលោក និងផលវិបាករបស់វា។
ការងារសារព័ត៌មាន គឺមិនអាចខ្វះបានសម្រាប់គោលបំណងនេះ រួមជាមួយនឹងការទទួលស្គាល់ ប្រភពព័ត៌មានសំខាន់ៗជាច្រើនដែលទាមទារ សម្រាប់ការរាយការណ៍ អោយបានទូលំទូលាយ ត្រឹមត្រូវ និងជាមូលដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រ៕
